PRAWA PACJENTA
Źródło: Narodowy Fundusz Zdrowia. Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane
ze środków publicznych – Vademecum 2011.
Prawa pacjenta są zbiorem praw, zawartych między innymi w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych, ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku
Praw Pacjenta, czy też ustawie o zakładach opieki zdrowotnej.
Przestrzeganie praw pacjenta jest ustawowym obowiązkiem wszystkich
uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Od organów władzy
publicznej począwszy, poprzez osoby wykonujące zawód medyczny, do wszystkich
innych, którzy z racji wykonywanego zawodu mają kontakt z pacjentem.
Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych:
Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością,
odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej.
Pacjent ma prawo do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych
listy oczekujących – w sytuacji ograniczonej dostępności do świadczeń
zdrowotnych.
Pacjent ma prawo żądać drugiej opinii.
W razie wątpliwości pacjent ma prawo żądać, by lekarz zasięgnął opinii innego
lekarza lub zwołał konsylium lekarskie, a pielęgniarka (położna) zasięgnęła
opinii innej pielęgniarki (położnej). Żądanie oraz ewentualną odmowę odnotowuje
się w dokumentacji medycznej.
Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze
względu na zagrożenie zdrowia lub życia.
Prawo wyboru:
Każdy pacjent korzystający ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych ma prawo wyboru:
• w ramach podstawowej opieki zdrowotnej – lekarza, pielęgniarki i położnej;
• w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej – lekarza specjalisty spośród
wszystkich lekarzy przyjmujących w poradniach specjalistycznych, które mają
umowę z NFZ. Wybór placówki medycznej realizującej świadczenia w ramach
kontraktu z NFZ jest dowolny;
• w ramach leczenia stomatologicznego – lekarza dentysty spośród wszystkich
lekarzy przyjmujących w poradniach, które mają umowę z NFZ;
• w ramach leczenia szpitalnego – dowolnego szpitala, posiadającego umowę z
NFZ, na terenie całej Polski.
Prawo do informacji:
Pacjent ma prawo do informacji o swoich prawach, dlatego każda placówka
udzielająca świadczeń opieki zdrowotnej jest zobowiązana umieścić stosowną
informację na temat praw pacjenta.
Pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń udzielanych u
danego świadczeniodawcy oraz o osobach udzielających tych świadczeń.
Pacjent ma prawo do informacji zrozumiałej i przystępnej dla niego. Ma prawo
prosić o wyjaśnienia tak długo, aż przekazana informacja będzie przez niego w
pełni zrozumiała.
Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, metodach
diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich
zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Ma także prawo
zdecydować, komu i jakie informacje o tym mogą być przekazywane.
Pacjent ma prawo do rezygnacji z otrzymywania informacji. Powinien jednak
dokładnie wskazać, z których informacji rezygnuje, np. o swojej sytuacji
zdrowotnej. W przypadku utraty świadomości przez pacjenta obowiązują wcześniejsze
ustalenia poczynione z pacjentem.
Pacjent do ukończenia 16. roku życia ma prawo do uzyskania od lekarza
informacji w formie i w zakresie niezbędnym do prawidłowego udzielenia
świadczenia.
Prawo do wyrażenia zgody:
Pacjent, także małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia
świadomej zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego.
Jeżeli pacjent:
• nie ukończył 18 lat,
• jest całkowicie ubezwłasnowolniony,
• niezdolny do świadomego wyrażenia zgody,
prawo do wyrażenia zgody ma przedstawiciel ustawowy, a w przypadku jego braku –
opiekun faktyczny.
Pacjent ma prawo odmówić lub zażądać zaprzestania udzielania świadczenia.
Pacjent:
• który ukończył 16 lat,
• ubezwłasnowolniony,
• chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym
rozeznaniem,
ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego,
pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim
przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub
diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w
formie pisemnej.
Zgoda lub odmowa powinna zostać poprzedzona przedstawieniem pacjentowi
wyczerpującej informacji na temat planowanego, bądź już udzielanego
świadczenia.
Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim
związanych:
Pacjent ma prawo do poufności – zachowania w tajemnicy wszelkich informacji z
nim związanych, a w szczególności o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu i
rokowaniu, badaniach i ich wynikach.
Bez zgody pacjenta (lub zgody osoby sprawującej opiekę prawną nad pacjentem)
nie wolno informować nikogo o jego stanie zdrowia. Pacjent ma prawo wskazać,
komu informacje objęte tajemnicą będą przekazywane. Prawo to obowiązuje także
po śmierci pacjenta.
Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta:
Pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności – osoba udzielająca
świadczeń ma obowiązek postępować w sposób zapewniający poszanowanie tego
prawa.
Pacjent ma prawo do godnego umierania.
Pacjent ma prawo do obecności bliskiej osoby przy udzielaniu świadczeń
zdrowotnych.
Ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta lub w przypadku
prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego osoba udzielająca
świadczeń zdrowotnych może odmówić obecności osoby bliskiej pacjentowi. Odmowa
musi zostać odnotowana w dokumentacji medycznej.
Obecność innych osób przy udzielaniu świadczenia, np. studentów medycyny,
wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent jest małoletni, całkowicie
ubezwłasnowolniony lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest
zgoda jego opiekuna oraz lekarza udzielającego świadczenia zdrowotnego.
Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej:
Pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu
zdrowia oraz udzielonych mu świadczeń zdrowotnych.
Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie
Pacjent przebywający w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób
wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (np. w
szpitalu) ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty
przechowywania ponosi zakład opieki zdrowotnej, chyba że przepisy odrębne
stanowią inaczej.
Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza:
Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo
orzeczenia lekarza, jeżeli mają one wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta.
Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw
Pacjenta, za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta, w terminie 30 dni od dnia
wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego:
Pacjent przebywający w zakładzie opieki zdrowotnej, przeznaczonym dla osób
wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (np. w
szpitalu), ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub
korespondencyjnego z innymi osobami, ale też ma prawo do odmowy takiego
kontaktu.
Pacjent ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, która nie polega na
udzielaniu świadczeń zdrowotnych (np. opieka sprawowana nad pacjentką w
warunkach ciąży, porodu i połogu). Jeżeli zakład opieki zdrowotnej ponosi
koszty realizacji powyższych praw, może obciążyć nimi pacjenta. Wysokość opłaty
rekompensującej wspomniane koszty ustala kierownik zakładu, a informację o jej
wysokości oraz sposobie jej ustalenia udostępnia się w lokalu zakładu opieki
zdrowotnej.
Prawo do opieki duszpasterskiej:
Pacjent ma prawo do opieki duszpasterskiej.
W sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia pacjenta zakład
opieki zdrowotnej, w którym pacjent przebywa, jest obowiązany umożliwić
pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania.
Przestrzeganie i poszanowanie praw pacjenta jest jednym z podstawowych
obowiązków świadczeniodawcy.
Kierownik zakładu opieki zdrowotnej lub upoważniony przez niego lekarz może
ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia
epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów, a w
przypadku niektórych praw także ze względu na możliwości organizacyjne zakładu.
Skargi pacjentów:
W centrali i oddziałach wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia funkcjonują
komórki do spraw skarg i wniosków, w których pacjent może złożyć skargę
związaną z udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej przez zakłady opieki
zdrowotnej w ramach umowy z NFZ.
Skargi mogą być składane ustnie lub pisemnie. Pacjent ma prawo żądać pisemnego
potwierdzenia przyjęcia skargi.
Uwaga! Skarga pisemna, która nie zawiera imienia i nazwiska oraz adresu
osoby, która ją wniosła, nie zostanie rozpatrzona.
Pacjent, którego prawo do ochrony zdrowia nie jest realizowane w sposób dla
niego zadowalający, może także złożyć skargę do:
• Biura Rzecznika Praw Pacjenta,
• Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Izby Lekarskiej,
• Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Okręgowej Izby Pielęgniarek i
Położnych,
• Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.
Nie rozpatruje się jako skarg pism dotyczących spraw, które zostały
rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją
administracyjną.
Odstąpienie od leczenia:
W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć lub odstąpić od
leczenia pacjenta. Zwłoka w udzieleniu pomocy nie może jednak spowodować
niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego
rozstroju zdrowia pacjenta.
Jeżeli jednak lekarz podejmie taką decyzję, ma obowiązek:
• uprzedzić o tym fakcie pacjenta (jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
faktycznego) z odpowiednim wyprzedzeniem;
• wskazać pacjentowi lekarza lub zakład opieki zdrowotnej, w którym pacjent ma
realne możliwości uzyskania świadczenia;
• uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
Prawo do ochrony zdrowia oraz prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej
ze środków publicznych to podstawowe prawa zagwarantowane w Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej.
Odpowiedzialność za zapewnienie obywatelom równego dostępu
do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych spada na
władze publiczne. Warunki i zakres udzielenia wspomnianych świadczeń oraz
zadania władz publicznych w zakresie zapewnienia dostępu do nich określa
Ustawa. W Ustawie zdefiniowane są także zasady i tryb finansowania świadczeń
oraz zasady ubezpieczenia zdrowotnego, którego podstawą jest solidaryzm
społeczny. oznacza to, że każdy ubezpieczony, bez względu na to, jak wysoka jest
składka, którą płaci, otrzymuje takie same świadczenia opieki zdrowotnej).
Podstawową instytucją, wskazaną w ustawie, zapewniającą i
finansującą świadczenia opieki Zdrowotnej dla ubezpieczonych oraz osób
uprawionych do świadczeń opieki zdrowotnej jest Narodowy Fundusz Zdrowia. W
jego skład wchodzą Centrala oraz 16 oddziałów wojewódzkich.
Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych
obejmują:
Świadczenia zdrowotne, czyli wszelkie czynności służące zachowaniu, ratowaniu,
przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z
procesu leczenia lub odrębnych przepisów, a związane z:
» badaniem i poradą lekarską,
» leczeniem,
» rehabilitacją leczniczą,
» opieką nad kobietą ciężarną i dzieckiem,
» badaniami diagnostycznymi,
» pielęgnacją chorych i niepełnosprawnych, oraz opieką nad nimi,
» profilaktyką zdrowotną,
» z orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia,
» czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji oraz zaopatrzenia
w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.
Świadczenia zdrowotne rzeczowe – leki, wyroby medyczne, przedmioty ortopedyczne
i środki pomocnicze związane z procesem leczenia.
Świadczenia towarzyszące – np. zakwaterowanie i wyżywienie w zakładzie opieki
zdrowotnej całodobowej lub całodziennej, czy też usługi transportu sanitarnego.
„Świadczeniobiorcy mają, na zasadach określonych w ustawie, prawo do świadczeń
opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom
i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacja oraz zapobieganie
niepełnosprawności i jej ograniczanie” (art. 15. ust. 1. Ustawy).
Świadczenia opieki zdrowotnej:
Świadczenia mogą być udzielane zarówno przez publiczne, jak
i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, jak też przez osoby wykonujące zawód
medyczny, czy przez grupową praktykę lekarską lub grupową praktykę pielęgniarek
i położnych. Forma własności świadczeniodawcy nie jest istotna. Wszystkie
podmioty powinny traktować pacjenta jednakowo.
Odpłatność za świadczenia
Zapewnienie przez państwo prawa do ochrony zdrowia i dostępu
do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie jest
równoznaczne z gwarancją realizowania wszystkich rodzajów świadczeń. Nie
oznacza także ich pełnej bezpłatności.
Środki na świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze
środków publicznych, które są udzielane osobom ubezpieczonym, pochodzą w
większości ze składek na ubezpieczenie zdrowotne. Leczenie pozostałych osób,
innych niż ubezpieczone, pokrywane jest z budżetu państwa. W większości
przypadków leczenie jest bezpłatne i pacjent nie ponosi żadnych opłat. Zdarza
się jednak, że musi pokryć koszty niektórych świadczeń.
Niefinansowane przez NFZ są świadczenia, które nie znajdują się w wykazach
świadczeń gwarantowanych określonych w rozporządzeniach ministra zdrowia. Z
poniesieniem kosztów przez pacjenta może wiązać się także wykupienie zleconych
przez lekarza leków, środków pomocniczych czy też przedmiotów ortopedycznych.
Dopłacić trzeba również do zakwaterowania i wyżywienia w sanatorium oraz
zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Pacjent może też zostać obciążony kosztami
niektórych usług transportu sanitarnego.
Pacjent powinien się liczyć także z tym, że będzie musiał pokryć koszty
wydania:
» orzeczenia o zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych;
» orzeczenia i zaświadczenia lekarskiego wydawanego na życzenie
świadczeniobiorcy, jeżeli nie jest związane z dalszym leczeniem,rehabilitacją,
niezdolnością do pracy, kontynuowaniem nauki, uczestnictwem dzieci, uczniów,
słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli i studentów w zajęciach sportowych i
w zorganizowanym wypoczynku;
» orzeczenia i zaświadczenia lekarskiego wydawanego na życzenie
świadczeniobiorcy, jeżeli nie jest wydawane w celach pomocy społecznej,
orzecznictwa o niepełnosprawności, uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego, dodatku z
tytułu urodzenia dziecka lub jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka.
Świadczeniodawca może także obciążyć pacjenta kosztami udzielonych świadczeń
zdrowotnych, jeżeli jedyną i bezpośrednią przyczyną ich udzielenia było
zdarzenie spowodowane stanem nietrzeźwości. W tym przypadku za udzielone
świadczenia pobiera się opłatę niezależnie od uprawnień do bezpłatnych
świadczeń opieki zdrowotnej. Świadczeniodawca może obciążyć nietrzeźwego pacjenta
kosztami świadczeń także wtedy, kiedy odmówi on poddania się badaniu na
zawartość alkoholu we krwi, potwierdzającemu stan nietrzeźwości. Koszty
badania, wydania orzeczenia lub zaświadczenia, związanego z orzekaniem o
niezdolności do pracy w celach rentowych lub ustaleniem uprawnień w ramach
ubezpieczeń społecznych są finansowane przez podmiot, na którego zlecenie
zostaje przeprowadzone badanie, wydane orzeczenie lub zaświadczenie. Koszty
wydania takiego zaświadczenia powinny obciążyć Zakład Ubezpieczeń Społecznych
lub Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, a nie pacjenta. Koszty badania,
wydania orzeczenia lub zaświadczenia na zlecenie prokuratury lub sądu pokrywane
są z budżetu państwa, jednak strony postępowania mogą zostać zobowiązane do ich
pokrycia.
Prawo do świadczeń:
Konstytucja gwarantuje każdemu prawo do ochrony zdrowia, jednak nie każdy ma
prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Zgodnie z Ustawą, prawo do leczenia i korzystania ze świadczeń na zasadach w
niej określonych mają ubezpieczeni, czyli:
» wszystkie osoby objęte powszechnym, obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem
zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia;
» zgłoszeni do ubezpieczenia członkowie rodziny osoby ubezpieczonej:
- dzieci własne, dzieci małżonka, dzieci przysposobione, wnuki, dzieci obce,
dla których ustanowiono opiekę lub dzieci obce w ramach rodziny zastępczej – do
ukończenia przez nie 18. roku życia. Jeśli dziecko kontynuuje naukę po
ukończeniu 18 lat, może być zgłoszone do ubezpieczenia jako członek rodziny,
nie dłużej jednak niż do ukończenia 26. roku życia. Po tym czasie, o ile nie
jest ubezpieczone z żadnego innego tytułu, powinno powiadomić szkołę lub
uczelnię, która będzie zobowiązana zgłosić je do ubezpieczenia w NFZ. Dzieci
posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne
traktowane na równi mogą być zgłaszane do ubezpieczenia bez ograniczenia wieku,
- małżonkowie – mąż, żona (ale nie konkubenci).
- krewni wstępni (rodzice, dziadkowie) pozostający z ubezpieczonym we wspólnym
gospodarstwie domowym;
Każda osoba ubezpieczona ma obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego
członków rodziny, jeśli nie mają oni innego tytułu do ubezpieczenia.
» osoby nieubezpieczone (posiadające obywatelstwo polskie i zamieszkujące na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej):
- które spełniają kryterium dochodowe do otrzymywania świadczeń z pomocy
społecznej i otrzymały decyzję np. wójta, burmistrza,
- dzieci i młodzież – do ukończenia 18. roku życia,
- kobiety w okresie ciąży i połogu – do 42. dnia po porodzie;
» osoby bezrobotne zarejestrowane w urzędzie pracy – podlegają obowiązkowi
ubezpieczenia zdrowotnego niezależnie od tego, czy posiadają status członka
rodziny;
» osoby uprawnione do świadczeń na podstawie przepisów o koordynacji –
ubezpieczone w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), przebywające na terenie RP.
Poza wymienionymi, do świadczeń mają również prawo następujące osoby:
» które były narażone na zakażenie poprzez kontakt z osobami zakażonymi lub
materiałem zakaźnym – w zakresie badań w kierunku błonicy, cholery, czerwonki,
duru brzusznego, durów rzekomych A, B
i C, nagminnego porażenia dziecięcego;
» uzależnione od alkoholu – w zakresie leczenia odwykowego;
» uzależnione od narkotyków;
» z zaburzeniami psychicznymi – w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej;
» pozbawione wolności;
» cudzoziemcy umieszczeni w strzeżonym ośrodku lub przebywający w areszcie w
celu wydalenia;